IPS
AUTOMOBILISTEN VERANDEREN HUN GEDRAG ALS ZE DE WERKELIJKE MILIEUKOST MOETEN BETALEN
Toen ik nog in de Middeleeuwen leefde, ging ik in Antwerpen graag kijken naar de bouw van de kathedraal. Op het plein rond de eigenlijk bouwwerf zaten overal mannen op de grond die beelden hakten voor het bouwwerk: waterspuwers, heiligenbeelden, gewoon ornamenten… Een van die hakkers viel me op door de geweldige snelheid waarmee hij zijn beelden maakte. Ik vroeg hem: “Goede vriend, waarom hakt gij – in die tijd jij-jouwden we nog niet – toch zo ijverig ?” “Wel”, zei hij, dat is simpel: “wij worden per stuk betaald. Hoe sneller ik werk, hoe meer ik verdien. En ik graag mosselen met een goed Rijnwijntje… zodus.” Ik begreep hem, want ook ik eet graag mosselen, al prefereer ik een droge wijn van de Loire – maar daar gaat het hier niet om.
Een andere hakker die wat trager was, maar zijn beelden ook wat secuurder afwerkte, antwoordde op mijn vraag naar zijn motivatie: “Ziet ge die man daar ? Dat is onze opzichter. Van hem heb ik alles geleerd. Het is voor mij ondenkbaar dat ik hem zou teleurstellen”. Ja, ook dat is waarlijk een goed antwoord.
De derde bekeek me een beetje verontwaardigd: “Maar ziet gij dat dan niet ? Vergelijk mijn beeld met dat van die anderen. Ja, natuurlijk: geen kritiek: het zijn vakmannen. Maar mijn beeld heeft iets meer. Heel mijn hart en ziel ligt er in. Dit is kunst, mijn heer !
Tenslotte kwam ik bij iemand die geregeld zijn werk onderbrak om naar de oprijzende toren te kijken. Hij zag dat ook ik onder de indruk was van de hemelreikende harmonie. “Mijn heer, dit wordt een bouwkundig kunstwerk voor eeuwen. En ik mag daaraan meewerken. Later, veel later nog, zullen mensen mijn naam vergeten zijn. Maar mijn beeld zal nog altijd bijdragen aan de schoonheid die hier naar de hemel wijst !”
Ik heb hier niet de plaats om het hele motivatieplaatje grondig te bespreken.
Laat toch duidelijk zijn dat in de werkelijkheid de zaken nooit zo duidelijk afgebakend zijn als in de wereld van de begrippen: de zaken lopen in mekaar over.
En merk toch ook op: de eerste hakker werd gedreven door de idee van beloning en straf. Het is de meest primitieve motivatie. Je gebruikt ze bij baby’s en ze bepaalt ook het gedrag van honden. De volgende motivaties gaan dan in stijgende lijn van menselijkheid.
Als we we discussiëren over de kilometerheffing zitten we in de eerste motivatie, op het peil van de beesten.
Het is de motivatie die de groenen overal willen invoeren om het gedrag van mensen te beïnvloeden. Eigenlijk worden mensen op deze manier als beesten beschouwd.
Het heeft natuurlijk te maken met realisme. Echte groenen zullen hier boven uitstijgen en hun gedrag in het teken stellen van inschakeling in samenleving en schepping, die je als een kathedraal kan zien. Ik vind dit mooi.
Greta en Anuna geraken zo hoog niet: ze willen enkel een oplossing voor een probleem dat het leven onaangenamer zou maken. Eigenlijk blijven ze steken bij beloning en straf: pas op, want als je CO2 uitstoot zal het water je tot de lippen stijgen…
En ja: ik moet toegeven dat de overgrote meerderheid van de mensen op dat peil der beesten blijven hangen.
Maar moét dat zo ? Kàn het niet anders ?
Neen, het kàn niet anders, althans niet binnen het kapitalisme.
Natuurlijk werkt de overgrote meerderheid van de mensen op onze planeet gewoon om te overleven. Dat zijn de armen.
Maar bij ons werken mensen (gelukkig) niet meer enkel om te overleven, maar om geld te verdienen voor een zo comfortabel mogelijk leven met zo snel mogelijk mekaar opvolgende genotsmomenten. Als dat de echte motivatie is voor je werk, zit je natuurlijk in de beestenmotivatie. Je genot is dan de beloning voor je werken.
Je kan die mensen dat zelfs niet verwijten, want nogal wat arbeid is van die aard en zo georganiseerd, dat de arbeidsvreugde van de kunstenaar en de medewerker aan de opbouw van iets moois niet mogelijk is.
We leven ook in een economisch systeem waarin winst dé motivatiefactor is. Alle prestaties binnen het systeem zijn gericht op winst. Natuurlijk is de mens niet enkel homo economicus, maar het systeem probeert hem wel tot die mens te reduceren. Bij een massa mensen lukt dat . Er zijn mensen die ook de homo faber, de homo sociologicus, de homo ludus … proberen te cultiveren. Maar ook bij hen sluipt onvermijdelijk de invloed van het economisch systeem binnen.
In een wereld die draait om winst, bezit, genot… blijft de mens steken op het laagst mogelijke niveau van motivatie.
Je moet er overigens niet lang over nadenken: het kapitalisme is een systeem dat als mensbeeld de homo homini lupus koestert: de mens is een wolf voor de medemens.
Neen, binnen het kapitalisme kàn het dus niet anders.
Maar het moét wel anders.
Je kan als mens toch niet aanvaarden dat je leeft in een systeem dat je ontwikkeling tot volle menselijkheid afremt of zelfs onmogelijk maakt ?
Dat betekent dat echt links voor de opgave staat om ook al binnen het kapitalisme te werken aan een evolutie waarbij zoveel mogelijk mensen groeien van extrinsieke motivatie (beloning en straf; waardering) naar intrinsieke motivatie ( zelfverwerkelijking; medewerking aan opbouw).
Groen staat voor de opgave om mensen niet enkel door een kilometerheffing tot het juiste gedrag te brengen, maar ook door menselijk hoogstaander motivatie.
Wie er over doordenkt komt zelfs tot een onthutsende vaststelling: in de tijd dat mensen nog leefden in stamverband en gemotiveerd waren om zich in te zetten voor de belangen van de stam, was hun motivatie hoogstaander dan deze van de liberale mens van nu.
Het liberalisme en kapitalisme zijn een regressie.