De Wereld Morgen
Vakbonden reageren op verplichte vaccinatie zorgpersoneel: ‘fundamenteel foute regeling’
De vakbonden hebben gelijk en ongelijk.
Ze hebben gelijk als ze een verplichte vaccinatie afwijzen voor één bepaalde groep. Ze hebben ongelijk als ze dat doen vanuit een verdediging van de rechten van de werknemers.
Ik ga hier het proces van de aanpak van de overheid niet maken. Het zou een enorm dik blunderboek worden. Maar laat me teruggrijpen naar enkele basisideeën.
Een mens is pas mens als hij zelf verantwoordelijkheid mag en kan opnemen. (Ik laat het vraagstuk van de wilsonbekwame mens hier even buiten beschouwing). Verantwoordelijkheid opnemen veronderstelt vrijheid.
Meestal wordt er bij dit soort redeneringen vertrokken van de vrijheid. De idee dat de mens fundamenteel vrij is, wordt dan aangevuld met de idee dat vrijheid ook verantwoordelijkheid met zich mee brengt. Ik wil dat hier omdraaien: eerst is de mens verantwoordelijk, en verantwoordelijkheid veronderstelt vrijheid. Die omdraaiing is belangrijk, want verantwoordelijkheid betekent dat de mens zorg moet dragen; voor zichzelf, maar ook voor anderen. De vrijheid bestaat er dan in dat de mens de kans krijgt om die verantwoordelijkheid op te nemen vanuit persoonlijk inzicht en een eigen beslissing. Dat geeft ook aan de mens de kans om de wijze van zorg dragen persoonlijk in te vullen.
Met deze deze omdraaiing verlaat ik ook het liberale denken dat van de vrijheid vertrekt.
Verantwoordelijkheid voor zichzelf en verantwoordelijkheid voor de andere brengen een verschil in mogelijke vrijheid mee. Voor zover de verantwoordelijkheid enkel zou slaan op de strikt persoonlijke eigen zorg, zou de vrijheid absoluut kunnen zijn. Naarmate de andere meer betrokken geraakt, vermindert de vrijheid.
Ik ga hier niet in op de vraag of het een mens überhaupt wel ooit enkel op zichzelf betrokken zou kunnen zijn.
Om het duidelijk te maken met een simpel voorbeeld: een man heeft het recht om zichzelf te verwaarlozen, maar niet zijn kinderen.
In een menswaardige samenleving krijgt iedereen de kans om zelf zijn verantwoordelijkheid op te nemen.
Maar wat als iemand weigert om zijn verantwoordelijkheid op te nemen ? Dan verandert vrijheid in plicht. Plicht houdt ver-plicht-ing in.
Nu stoot ik op een moeilijk onderscheid: een samenleving (staat) is op zich geen gemeenschap. Het zou me te ver leiden als ik dat hier zou moeten argumenteren. Laat me er nu maar van uitgaan dat dit zo is.
Het onderscheid is wel van belang, want het speelt mee in de vraag: wie kan en mag verplichten ?
De mens is een individu, maar tegelijkertijd ook een wezen dat even essentieel verbonden is met andere mensen.
Als individu wil de mens vrijheid. De verbinding met andere mensen betekent (in deze context) een vorm van onvrijheid. Onvrijheid wordt aanvaardbaar doordat de mens deel uitmaakt van een gemeenschap. Voorwaarde voor gemeenschapsvorming is dat de mens vrij is om al dan niet toe te treden tot een gemeenschap. Daarzonder is er geen gemeenschap. De vrijheid wordt gehandhaafd doordat de mens zelf kan beslissen van welke gemeenschap hij lid wil worden. Vanuit die vrije beslissing aanvaardt hij dan ook de regels en plichten van de gemeenschap.
De staat is niet een gemeenschap waar de mens vrij intreedt. Dat de staat verplichtingen oplegt is dus niet evident, want tegenover die verplichtingen staat niet de vrijheid van toetreding. Hiermee heb ik niet gezegd dat de staat géén verplichtingen kan opleggen.
Uit het voorgaande kan je een stappenplan vastleggen: de eerste stap is het beroep op de persoonlijke verantwoordelijkheid. De tweede stap is de verplichting vanuit de vrij gekozen gemeenschap.
In onze liberale samenleving wordt de staat gezien als een optelsom van individuen. Voor mij is de staat samengesteld, niet uit individuen, maar uit gemeenschappen.
De gemeenschap regelt de verantwoordelijkheden van de individuele leden tegenover de andere leden. De staat regelt de verantwoordelijkheden van de gemeenschappen tegenover de andere gemeenschappen die de staat uitmaken. Het ingrijpen van de staat is dan de derde stap in het stappenplan.
Van uit deze visie is de aanpak van de overheid in de coronacrisis nogal verkeerd geweest: de eerste stap – beroep op de persoonlijke verantwoordelijkheid – is in eerste instantie overgeslagen: we zijn dadelijk overspoeld geweest door strikt omschreven geboden en verboden. Nu doet men dan wél beroep op die persoonlijke verantwoordelijkheid, maar een aantal mensen zijn nu zo gewoon om enkel te reageren op verplichtingen, dat ze de persoonlijke verantwoordelijkheid niet meer zien. Wat niet verboden is, mag…
De staat heeft ook de gemeenschappen binnen de staat overgeslagen. Die gemeenschappen hebben binnen deze liberale samenleving ook niet de reflex om hun verantwoordelijkheid binnen hun gemeenschap op te nemen.
De beslissing om de vaccinatie te verplichten zou niet moeten genomen worden door de regering, maar in een democratisch proces door de gemeenschap van de verzorgenden.
De beslissing om de vaccinatie te verplichten zou moeten genomen worden binnen gemeenschappen zoals voetbalclubs, kerken, moskeeën, cultuurverenigingen…
Pas als deze gemeenschappen de kans hebben gekregen en dan nog de toestand in onze ziekenhuizen onhoudbaar zou blijken, kan de staat de rol van de gemeenschappen overnemen en over gaan tot een algemeen verplichte vaccinatie. En dan moét de staat die stap zetten.
In de huidige situatie waarbij de staat niet is samengesteld uit gemeenschappen, maar uit individuen, had de staat die stap al moeten gezet hebben toen de eerste vaccins beschikbaar werden gesteld.
En gezien het niet om een landelijk probleem gaat, maar om een pandemie, had in de eerste plaats Europa die verplichting moeten ingevoerd hebben.
Ondertussen is het duidelijk dat het wereldwijde karakter van het probleem het noodzakelijk maakt om de verplichting wereldwijd te maken.
Dan is ook het belachelijke probleem opgelost van de arme landen die de vaccins niet kunnen betalen.