Cynisme: hoop op vrede

Streven

Branko Milanović*  

Hopeloosheid ?

Dat de toestand in de wereld nu slechter is dan ooit sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is geen buitensporige, noch een originele uitspraak. We balanceren op de rand van een kernoorlog, en er zijn niet veel woorden nodig om mensen ervan te overtuigen dat dit zo is

Vrolijk word je hier niet van.

Vooral niet omdat de historische analyse overduidelijk juist is.

Branko Milanovic geeft een mooi inzicht in de achtergronden van de geschiedenis na de implosie van de Sovjet Unie.

En toch kan ik het niet helemaal met hem eens zijn.

Of liever: als het over de fundamenten gaat ben ik het helemaal niét met hem eens.

Hij geeft aan dat het een vergissing is geweest om de sociaal democratie af te wijzen en te kiezen voor het neoliberalisme.

Om te beginnen denk ik dat de term neoliberalisme verkeerd gekozen is. Neoliberalisme gaat over de inbreng van de overheid in het economisch gebeuren.

Je ziet in de geschiedenis van het kapitalisme een afwisseling van periodes met meer of zelfs grote inbreng van de overheid, met periodes van zo weinig mogelijk inbreng. De periodes met véél inbreng zou je Keynesiaans kunnen noemen, naar de bedenker van die economische theorie van inmenging door de overheid. Maar als je Keynes in historisch perspectief bekijkt, is zijn theorie niet een definitieve vorm van kapitalistische economie. De Keynesiaanse economie is een tijdelijke vorm, aangepast aan die bepaalde fase van het kapitalisme.

Het kapitalisme is geen monolithisch blok. Het speelt zich af in de tijd en is een proces. In dat proces kan je fasen onderscheiden. Er zijn fasen waarin het kapitaal baat heeft bij zo weinig mogelijk inbreng door de overheid (liberalisme); en er zijn fasen waarin het kapitaal baat heeft bij véél inbreng door de overheid. Die fasen wisselen mekaar af. Het “neo”liberalisme is gewoon een fase van weinig inbreng die volgt op een fase van veel inbreng. Keynes heeft op zich ook niets van doen met het sociale aspect.

De sociaal democratie zit op een ander domein. Het is gewoon een ideologie die het kapitalisme aanvaardt als economisch systeem, doch probeert om er de scherpe kantjes (voor het werkvolk) van af te slijpen. De sociaal democratie is kapitalisme met een sociaal sausje.

De verwarring ontstaat dan doordat dat sociaal sausje natuurlijk moet aangebracht worden door de overheid. Maar op zich heeft dat niets te maken met inbreng van de overheid in het economisch gebeuren.

Laat me het zo duidelijk maken: in de VS heb je een Keynesiaanse economie gehad na de Tweede Wereldoorlog. Maar de VS is nooit een sociaal democratie geweest.

De sociaal democratie heeft nooit ergens echt bestaan buiten West-Europa na de Tweede Wereldoorlog.

De sociaal democratie was daarbij niet gewoon het gevolg van het inzicht van sociaal voelende mensen die er in slaagden (met strijd door de vakbonden) om hun inzicht in praktijk te brengen. De sociaal democratie is er enkel gekomen omdat in die specifieke situatie van West-Europa nà de Tweede Wereldoorlog een “sociale” politiek gunstig was voor het kapitaal.

Die economische situatie is voorbij in West-Europa en dus verdwijnt de sociaal democratie.

Ik ben het dus niet eens met Brancovic als hij de oorzaak van de huidige hopeloosheid legt bij de vergissing van de intellectuelen die hij trivialisten noemt.

De huidige hopeloosheid is het resultaat van het kapitalistische proces.

Het kapitalisme wordt gekenmerkt door innerlijke tegenstrijdigheden.

Bij wijze van voorbeeld: door de concurrentie moet de kapitalist zijn werkvolk zo weinig mogelijk betalen en tegelijkertijd zo veel mogelijk produceren. Maar als hij veel produceert, moet hij ook veel verkopen en dus heeft zijn werkvolk veel geld nodig dat het niet kan verdienen omdat de kapitalist het zo weinig mogelijk moet betalen…

De innerlijke tegenstrijdigheden brengen het kapitalistische economische systeem in crisis en het proces wordt een opeenvolging van steeds erger wordende crisissen. In de eindfase komt het kapitalisme in een crisis die enkel op te lossen is door een “grote” oorlog. In een geglobaliseerde wereld is die oorlog een wereldoorlog.

Het is duidelijk dat we in die fase beland zijn.

En neen dus: de huidige dreiging is niet het gevolg van vergissingen van trivialisten of van sociaal democratische leiders die de sociaal democratie verkocht hebben en zich genesteld hebben in het pluche van de rijken. Ze is niet het gevolg van de hebzucht van superrijken die hun geld niet opkrijgen en dan maar van de ruimte hun persoonlijk speelveldje maken. Ze is niet gevolg van dementerende presidenten, waanzinnige Poetins of van verdedigers van Amerikaans grootkapitaal of tsaristische grootmachtnostalgici.

De huidige hopeloosheid is het gevolg van de wetmatigheden van het kapitalistische economische systeem.

Schakel ik de mens dan helemaal uit ?

Neen, mensen hebben natuurlijk de beslissingen genomen. Maar het is evident dat een kapitalistische economie ook kapitalistische mensen vormt. Ons denken en voelen hebben onze aangeboren eigenschappen als basis, maar zijn gevormd door onze omgeving. Denk daarbij aan ouders, vrienden… Maar evenzeer door  de omgeving waarin we werken en onze kost verdienen, en door een economie die ons nodig heeft als consumptiebeesten, zodat ons denken en voelen gericht worden op geld verdienen, en zo verworden tot kapitalistisch denken en voelen.

In een kapitalistische wereld waarin de concurrentie de motor is komen onvermijdelijk de smeerlappen aan de macht. Aan de macht komen niet de slimsten, maar de meest gewetenlozen; zij die bereid zijn om over lijken te gaan. In de oorlog zijn dat véél lijken.

En zo worden dan ook de beslissingen genomen die passen in het kapitalistische proces.

Maar de échte oorzaak ligt bij de wetmatigheden van het systeem.

Binnen het kapitalisme is geen hoop op vrede mogelijk.

 

2 Antwoorden op “Cynisme: hoop op vrede”

Een reactie achterlaten op Van Tricht Alexander Reactie annuleren

Je e-mailadres zal niet getoond worden. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *