Nogal wat mensen blijken geen duidelijk idee te hebben van de begrippen staat tegenover natie of samenleving tegenover gemeenschap.
Nochtans is dit onderscheid van essentieel belang als je wil nadenken over de samenleving en de organisatie er van; zeker voor mensen die streven naar een “sociale” samenleving.
Kort: een staat is de organisatie van een samenleving.
Die samenleving is niet zo maar een gemeenschap.
Als die samenleving een gemeenschap is, wordt die staat een natie.
Staten hebben, zeker sinds de negentiende eeuw, en zeker in Europa, de neiging om te evolueren naar naties: het nationalisme.
Nationalisme betekent niet automatisch dictatuur. Het belgische koningshuis doet er alles aan om nationalistische gevoelens op te wekken bij de belgen – nu even niet meer, maar soms geholpen door een voetbalploeg. In die nationalistische propaganda spelen een volkslied, een nationale vlag, nationalistische geschiedenislessen op school (vervalsing van de geschiedenis)… een rol.
Voor de rest wordt de belgische staat democratisch geleid. Voor zover je dit een echte democratie kan noemen, maar dat is een ander onderwerp.
Als een staat uit één volk bestaat, krijg je volksnationalisme.
Dat volksnationalisme kan democratisch zijn, maar, bijvoorbeeld in Duitsland, was het dictatoriaal. Dan wordt het fascisme en als er racisme bij komt, ook nazisme. Ik kom hier even los van de letterlijke betekenis van het woord Nationalsozialismus.
De meeste staten zijn geen naties.
De VS zijn geen natie omdat er geen Amerikaans volk bestaat: de Amerikaanse bevolking bestaat uit een amalgaam van “volkeren”.
Als je kijkt naar de naast elkaar levende gemeenschappen – de angelsaksen, de zwarten, de latino’s, de chinezen… – zie je geen Amerikaanse gemeenschap; natuurlijk wel een samenleving.
Amerika kent wél patriottisme: vaderlandsliefde, bereidheid om te vechten voor het land. Maar dat veronderstelt niet per se ook een landelijke gemeenschap.
Amerika is een voorbeeld van een multiculturele samenleving, resultaat van immigratie.
Als natievorming al wenselijk zou zijn, dan is ze gewoon niet mogelijk: een staat kàn geen gemeenschap zijn omdat een gemeenschap vrijwillig lidmaatschap veronderstelt en dit in een samenleving of staat niet mogelijk is.
Bij wijze van voorbeeld: in mijn wijk vormen de bewoners een samenleving. Maar ze vormen niet automatisch een gemeenschap. Die gemeenschap komt er pas als de bewoners beslissen om aan gemeenschapsvorming te doen, en dan nog kan niemand verplicht worden om deel te nemen aan de gemeenschappelijke activiteiten. De staat verplicht wél.
Wie gemeenschap belangrijk vindt, kàn dus niet ijveren voor een staat als gemeenschap. Hij kàn niet ijveren voor nationalisme: als het zou lukken om een nationaal gemeenschapsgevoelen te ontwikkelen, kan dat enkel vals zijn.
Ik ben dus tegenstander van elke vorm van nationalisme.
Overigens toont de VS ook aan dat een multiculturele staat nooit een natie kan zijn.
Of nog: door de globalisering, de migratie, de werkelijkheid van de multiculturele samenleving, nu ook in Europa, is de natiestaat gewoon onmogelijk.
Je ziet op dit ogenblik in Europa wel tendenzen tot nationalisme (Polen, Hongarije), en je zou dat kunnen interpreteren als in tegenspraak met mijn stelling dat het nationalisme voorbij is. Sta me toe om daar hier in dit bestek niet dieper op in te gaan.
Weg dus met de natiestaat. Weg met het nationalisme.
Onze democratische natiestaten zijn liberale samenlevingen: samenlevingen van individuen.
Wie naar een echt sociale samenleving wil, moet naar een samenleving van gemeenschappen. Een staat is dan de organisatie van de samenwerking van gemeenschappen.
Toch blijft het individu zijn belang behouden, want de gemeenschappen bestaan uit individuen die vrijwillig deel uit maken van de gemeenschap.
Of nog: los van liberalisme of communisme wordt hier het echt personalisme verwezenlijkt met een gezond respect voor het individu – de persoon – in een gezonde relatie met de gemeenschap.
Ik heb een en ander dieper uitgewerkt in mijn boek Eutopia dat je op deze website, onder de rubriek Publicaties, gratis kan lezen en/of downloaden, ook in ebookformaat.