Dwarsliggers
Leer leerlingen te denken, niet wat ze moeten denken
Het onderwijsprobleem is complex. Wie slechts één vinger heeft om op de wonde te leggen, heeft er veel te weinig.
De stabiliteit voor het onderwijzend personeel is één aspect. Als het over dat personeel gaat kan je even goed zeggen dat de controlitis even erg is. Die controlitis gaat ook over de administratielast. Die administratie is een last op zich. Maar veel erger is dat die administratie bedoeld is om de leerkrachten te controleren. Het is erg dat veel leerkrachten zelfs niet beseffen dat het om controle gaat. Een leerkracht die klaagt over te veel administratie en niet over ziekelijke controle, zou moeten verwijderd worden. Hij is een slaaf en daarbij ook nog een luie slaaf. In de tijd van de oude Grieken, waren de leraren wel eens slaven, maar als je dat als argument zou aanhalen zou ik je toch als een achterhaalde conservatief weg zetten.
Alhoewel: we kunnen wel iets leren van oude Grieken. Van Socrates, bijvoorbeeld, wiens onderricht er in bestond om vragen te stellen.
Hij had gelijk: zeker als het om de mens en het leven gaat, heeft niemand iets aan een antwoord dat hij van een ander geleerd heeft, en waar hij niet zelf toe gekomen is: het is niet zijn antwoord.
Het kan zijn dat hij later tot interiorisatie komt. Maar dat is dan niet dank zijn leraar en het blijft zo dat die heeft tekort geschoten.
Over die interiorisatie als proces is nog veel te zeggen, maar niet in deze blog.
De Dwarsligger heeft natuurlijk gelijk: in de tijd van de catechismus was het qua onderwijs niet beter. Maar toen had de kerk wel nog de liturgie die in zich een krachtig middel tot interiorisatie was.
Dat kinderen niet meer leren denken, maar worden volgestopt met “juistheden”, heeft natuurlijk te maken met het nuttigheidsdenken dat onze scholen overwoekert.
Wie denkt in termen van nut is er niet in geïnteresseerd waarom iemand iets doet, als hij het maar doet.
Een van de grote stappen voorwaarts in dat nuttigheidsdenken in het onderwijs is gebeurd toen de directeurs managementscursussen zijn gaan volgen. Ze zijn verworden van pedagogen met aanleg voor bestuur, tot managers die gefixeerd zijn op hun excelprogramma’tjes.
Ik geniet van de afgang van de katholieke kerk. Maar je kan er niet omheen: de secularisatie heeft iets weggenomen dat niet vervangen is geworden: zingeving. Als er geen diepere zin meer is, blijft enkel de nuttigheid over; innerlijke leegte.
Ons onderwijs is veel bezig met vier stippen, klimaat, antiracisme, liefde voor de transgender … Van mij mag het allemaal. En toch is ons onderwijs innerlijk leeg.
Ik zal het anders formuleren.
Vraag aan een leerling (leerkracht) waarom hij moet studeren, en hij zal je antwoorden dat hij een diploma moet halen om later werk en dus geld te hebben. Vraag aan een verlopen onderwijsexpert om te kiezen tussen het vak geschiedenis en informatica. En hij kiest voor informatica.
Vraag aan een leraar Frans waarom hij zijn zoon niet naar de Latijnse stuurt en hij zal je antwoorden: een dode taal ? Wie heeft daar iets aan ?
Ons onderwijs levert nuttige mensen af. Nuttige mensen worden vroeg of laat vervangen door machines.
Bij dat nuttige hoort dan natuurlijk ook dat die mensen “fatsoenlijk” moeten zijn. Ze moeten functioneren binnen een samenleving. En dus moeten ze leren om respect te hebben voor de andere. Pesten verpest de werksfeer en doet af aan de nuttigheid. Maar de band tussen politiek correct, woke … en nuttigheidsdenken wil ik hier niet verder uitwerken.
Wel belangrijk is dat ons onderwijs natuurlijk geen eiland van innerlijke leegte is in onze samenleving.
Ons onderwijs deelt gewoon in de malaise.
Het kapitalistische denken leidt tot innerlijke leegte. Als er iets is waar de kapitalist mee bezig is, dan is het nuttigheid. Als er iemand gebaat is bij werkvolk dat vroeg of laat kan vervangen worden door een machine is hij het.
Maar het communisme van Stalin was even erg. Je kan onmogelijk zeggen dat dat communisme mensen niet degradeerde tot “nuttigen” voor de samenleving en het systeem.
Ik ben niet genoeg op de hoogte om te weten of die innerlijke leegte te maken heeft met het Marxistische materialisme.
Maar materialisme is ook wat na de Tweede Wereldoorlog altijd maar dieper is doorgedrongen in ons socialisme. Van een beweging met fanfares, voetbalploegen, toneelverenigingen … is het verworden tot een leverancier van financiële steun aan klanten in plaats van aan leden.
Misschien moeten de zich links wanenden er eens over nadenken hoe het komt dat in onze toch redelijk socialistische en in ieder geval welvarende samenleving (het overlegmodel tussen vakbonden en ondernemers, een sterke sociale zekerheid …) tegelijkertijd ook de individualisering en vereenzaming schrikwekkende vormen hebben aangenomen. Met de zelfmoordcijfers als signaal.
Vroeger waren leerkrachten maatschappelijk gewaardeerd. Nu staan ze onderaan de ladder. Het kan ook niet anders: als je hun dadelijk nut afmeet aan dat van een arbeider aan de band, zijn ze minder waard.
De leerkrachten in een onderwijs dat is afgestemd op nut, vormen de leerlingen die later hun leerkrachten onderaan de ladder plaatsen. Het zal wel zijn dat ze maatschappelijk weinig waardering krijgen.
Als de onderwijshervormers met één ding moeten bezig zijn, dan is het met de vorming van een onderwijs dat niét meer is afgestemd op nut, maar op “Bildung” (goed begrepen); op de vorming van mensen met grote innerlijke rijkdom; mensen met verantwoordelijkheidszin die geen of weinig controle nodig hebben (wel steun); mensen met een volwassen motivatie, niet enkel op het niveau van mijn hond die gaat zitten om een koekje.
En ja: mensen die hebben leren denken en niet wat ze moeten denken. Mensen die die innerlijke rijkdom hebben verworven niet omdat iemand het hen geleerd heeft, maar doordat iemand hun denken heeft gestimuleerd, zodat ze die innerlijke rijkdom zelf hebben ontdekt.
Want daar ben ik van overtuigd: ergens is er bij iedere mens de mogelijkheid tot innerlijke rijkdom. Aan ons onderwijs om die mogelijkheid naar boven te halen.