Knack
Waarom de wereld weer massaal Albert Camus leest
Volgens Maaike Schwering had Camus profetische gaven. Wel, ik heb die ook, want al lang voor het uitbreken van het corono-drama heb ik in verschillende blogs de aandacht gevestigd op Camus als een te (her)lezen schrijver. Tegenwoordig wordt er aan bekende persoonlijkheden gevraagd welke boeken hun leven hebben veranderd. Als ze het aan mij zouden vragen – wat ze niet zullen doen – zou ik “De pest” van Camus daar misschien niet dadelijk bij zetten, want er zijn natuurlijk wel wat boeken die invloed hebben gehad op mijn denken, maar weinig of geen die mijn leven hebben veranderd. “De pest” van Camus is voor mij wel een meesterwerk dat invloed heeft gehad om mijn denken.
Een van de belangrijke thema’s in dit boek is de discussie tussen Dr. Rieux en de priester Paneloux.
Natuurlijk: de mening van Paneloux dat de pest een straf van God is, is pure nonsens. Daar moeten we het dus niet meer over hebben.
Interessanter is het atheïsme van Camus dat hij laat verwoorden door dr Rieux.
Staat het universum totaal onverschillig tegenover het lot van de mens ? Mijn antwoord is hetzelfde als dat van Camus: ja, natuurlijk. Het is overduidelijk dat het universum zich niets aantrekt van het lot van individuele mensen. Als dat wel zo was, zou er niemand sterven in ademnood. Het universum is ook niet begaan met het lot van de mensheid als geheel. Vroeg of laat slaat er een wat groot uitgevallen asteroïde in en is het gedaan met de mensheid.
Nu kan je God niet zo maar laten samenvallen met het universum, maar de onverschilligheid van het universum doet wel de vraag stellen: wat dan met de God die liefde is ? Aan kinderen wordt nog altijd wijs gemaakt dat Jezus hun vriendje is…Volwassenen trappen daar niet meer in, maar ik ontmoet wel nog altijd gelovigen die kracht vinden in de idee dat er toch altijd ergens nog iemand is die van hen houdt. Ik gun die mensen hun kracht en wil dat niet belachelijk maken, maar als ik nadenk over het kwaad en het lijden in de wereld – denk daarbij aan de holocaust – is die stelling toch niet houdbaar. Ja, ik weet het: de gelovige zegt dan dat God daar niets kan aan doen, precies omdat God liefde is, en omdat de liefde vrij laat en niet dwingt – dus ook niet om goed te zijn, maar daarbij gaat hij voorbij aan het lijden dat niet door de mens wordt veroorzaakt.
Nu wil ik over dat lijden dat wél door de mens wordt veroorzaakt toch nog iets zeggen dat ook van toepassing is op deze tijd.
Hitler heeft een onbeschrijfelijk lijden veroorzaakt. Maar dat lijden had minder massaal kunnen zijn als meer Duitsers meer hadden gehouden van hun Joodse medemens. Er is actief kwaad, en er is passief kwaad. Mensen in onze tijd die slordig omspringen met de voorzorgsmaatregelen tegen het virus, begaan passief kwaad: ze doen te weinig om het kwaad te vermijden. Hetzelfde geldt voor mensen die zo maar meegaan in de verrechtsing van onze samenleving. Op facebook lees ik uitspraken die getuigen van een totaal onbegrip voor de menselijkheid van anderen die niet tot de “eigen” mensensoort behoren. Of het dan gaat om “anderssexuelen”, moslims of migranten aan de Griekse grenzen, maakt niets uit. In religieuze termen is dat zonde. Paus Franciscus heeft zopas een volle aflaat verbonden aan zijn zegen Urbi et Orbi. Een volle aflaat betekent dat de zonden van die mens totaal niet meer aangerekend zullen worden zodat hij rechtstreeks naar de hemel kan. Los van de nonsenikale dimensie van dit verhaal moge het voor de passieve zondaars duidelijk zijn dat die volle aflaat niet geldt voor hen. De hel zal hun deel zijn. En die hel is nu al begonnen, want zeker de mensen die zich op facebook mensonterend opstellen zijn geen gelukkige mensen.
Maar wat dan met de “God die Liefde is” van de christenen ?
Ik denk dat we afmoeten van de idee dat God iets of iemand is, ergens of nergens, met een kracht die hij dan zou inzetten voor het geluk van mensen. Er is een diepere betekenis van het woord God. God is dan iets of iemand die mij overstijgt, die ik mijn leven laat bepalen op een absolute en radikale manier. Voor Hitler was de macht zijn God. Voor Weinstein macht in seks… Vele mensen hebben meerder goden in hun leven: genot, comfort, rijkdom, aanzien… Daar leven ze voor. Welnu: een christen laat zijn leven onvoorwaardelijk, absoluut en totaal bepalen door de liefde. Zijn God is liefde. Of liever: hij probeert dat. Want echt totaal kunnen wij dat niet: wij zijn God niet.
In die zin is God echt wel aanwezig tijdens deze corona-crisis, en ook bij de pest die Camus beschrijft. Alleen is hij nooit genoeg aanwezig. Maar het is aan ons om zo weinig mogelijk niet genoeg te maken.
Voor mij hangt de existentiële transcendentie van God (ik aanvaard dat ik me absoluut moet overgeven), samen met een andere transcendentie: die van de kosmos waar ik een petieterig deeltje van ben. De God van de kosmos valt niet samen met de God die liefde is, maar de twee goden vullen mekaar aan. Ook al omdat ze beiden tot nederigheid bij de mens leiden: want ook de liefde kan enkel bestaan in nederigheid. En laat nu juist de nederigheid de basis zijn voor echt zelfvertrouwen omdat ze de mislukking aanvaardt.
PS Wie meer wil weten over de intrigerende figuur Albert Camus, verwijs ik naar wikipedia.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Albert_Camus
Lees ook zijn andere boeken !