Na de nederlaag van de Rode Duivels tegen Marokko liep het uit de hand in Brussel en omstreken.
Over die rellen wil ik het eigenlijk niet hebben: ook zonder die rellen zou het gedrag van de Marokkaanse supporters getuigen van een vorm van dwaasheid.
De dwaasheid wordt misschien wat meer geëtaleerd bij wat meer uitbundige Zuiderse volkeren, maar ze is evenzeer aanwezig bij wat zich belg of Vlaming noemt. De Nederlanders noemen het niet voor niets een gekte. Bij hen is het een mengeling van de oorspronkelijke dwaasheid met een vorm van relativering van zichzelf: ze menen het wel echt, maar lachen ondertussen ook wel met hun eigen dwaasheid.
Het verontrustende is het feit dat het om nationalisme gaat en erger nog: nationalisme dat tendeert naar fascisme, weliswaar nog beleefd in een relatief onschuldige vorm.
Dat het nationalisme is behoeft geen betoog: een nationale ploeg en een bende supporters die nationale hymnen zingend achter een nationale vlag lopen.
Hier gaat het over belgisch nationalisme, ook beleefd door mensen die zich antinationalist noemen, maar dan enkel als het over het Vlaams nationalisme gaat.
Ik vind nationalisme dwaas, zowel het Vlaamse als het belgische. Maar op zich kàn het nog onschuldig zijn.
Je kan de staat hier vergelijken met het individu: er is geen probleem met het individu als op zich staand gegeven met zijn eigenheid, eigen belangen … zolang dat individu maar gericht is op samen-leven, samen-werken, solidariteit … met andere individuen.
Hetzelfde geldt voor naties. Zolang de naties gericht zijn op samenwerken met andere naties, is er op zich geen probleem.
Het probleem ligt er in dat de stap van samenwerking naar tegen-werking zo snel gezet is, zowel voor het individu als voor de natie. De andere wordt dan een concurrent, een tegenstander, een vijand. Vijandschap tussen individuen is erg. Vijandschap tussen naties is een ramp, want ze leidt tot oorlog.
Je kan het fascisme verschillende eigenschappen toeschrijven, zoals autoritaire leiderschap en eigen superioriteit. Maar hét kenmerk van het fascisme is precies dat de andere naties worden gezien als vijanden (behalve natuurlijk de bondgenoten.)
Nationalisme verwordt tot fascisme als de andere naties of volkeren (in geval van volksnationalisme) tegenstanders worden.
Dàt is precies wat er gebeurt op een wereldkampioenschap voetbal: de andere naties worden tegenstander.
Dat dit gebeurt in de sfeer van de sport kan de indruk geven dat het misschien wel mag; maar het is niet onschuldig, want sowieso wordt er bij een bevolking een fascistische reflex gewekt.
Hitler had dat goed begrepen toen hij de Olympische Spelen in Berlijn organiseerde: hij hoopte dat de Duitsers daar hun superioriteit (een eigenschap van het fascisme) zouden tonen. Maar zelfs als dat niet lukte (Jesse Owens !) zouden de spelen in ieder geval het fascisme bij de Duitsers aanwakkeren.
Sta je me toe dat ik vragen stel bij dat nationalistisch sportgedoe ?
Ik snap niet dat een ietwat linkse mens daarin mee marcheert. Alhoewel.
Als je naar het supportersgedrag kijkt, zie je dat het probleem dieper ligt: blijkbaar heeft ook de hedendaagse, gealfabetiseerde en wetenschappelijk denkende mens nog nood aan identificatie met de helden en aan het samenhorigheidsgevoel dat wordt opgewekt in de arena.
Ik kan me er van af maken met de denigrerende boodschap dat het allemaal eigenlijk primitief stamgedrag is.
Maar is het niet normaal dat mensen nood hebben aan identificatie en aan gemeenschapsgevoelen ? Aan een gemeenschap die hen draagt ?
De vraag wordt dan: waarom zoeken de mensen dat gevoelen in het nationalisme ?
Natuurlijk wordt het nationalisme bewust en opzettelijk gevoed door de leiders van de staat. Als de zich Alexander De Croote wanende “Tous ensemble” roept en de koninklijke hark zijn botten aantrekt om in de Waalse modder te gaan staan, doen ze niets anders.
Maar toch: blijkbaar hebben de mensen geen andere gemeenschap die ze als dragend en versterkend ervaren en zijn dus vatbaar voor de lokroep van de staat als gemeenschap … voor de lokroep van het nationalisme.
Het wordt tijd dat de voetbalgekte linkse mensen er toe brengt om zich de vraag te stellen: waar hebben wij gefaald ?
Laat me voor het gemak nu maar even stellen dat we door de linkse inspanningen in een staat leven waarin (anders dan in de VS) het overgrote gedeelte van de bevolking zijn deel krijgt van de welvaart. Maar hoe komt het dat die linkse inspanning niet heeft geleid tot een linkse gemeenschapsvorming die het nationalisme overbodig maakt in de zoektocht van de mens naar samenhorigheid en veiligheid binnen een gemeenschap ? Als linksen hun antinationalisme ernstig menen, moeten ze die vraag ernstig nemen !
Er zijn nog andere al even belangrijke vragen te stellen op het vlak van de identificatie.
Elke mens heeft in zijn groei naar volwassenheid nood aan identificatie: aan iemand waarbij hij het gevoelen heeft: zo wil ik ook worden.
In de sport kan je die nood duidelijk zien als mensen truitjes dragen met achterop de naam van hun “held”.
Voor kinderen en pubers is dat de normaalste zaak van de wereld.
Maar als ik zie hoe tegenwoordig volwassenen er blijkbaar nog nood aan hebben om zich te identificeren, moet ik me toch de vraag stellen: wat is er mis met onze opvoeding ? Wat loopt er mis bij mensen thuis; in de opvang; op school ?
Misschien nog belangrijker daarbij is dat de mensen hun helden vinden in de sportwereld.
Bij FC Antwerp moet Rajda Naingolan opstappen omdat hij sigaretten rookt en dronken achter het stuur zit en dus zijn voorbeeldfunctie niet vervult.
Hoezo ? Een voetbalspeler die een voorbeeldfunctie heeft ? Hetzelfde geldt voor een VRT-vedette… Er is iets grondig mis als onze kinderen voetballers en andersoortige vedetten nodig hebben als voorbeelden: we kweken oppervlakkigheid en dus vatbaarheid voor manipulatie, een van de kernproblemen van deze tijd.
Een en ander is een signaal van een enorme spirituele leegte. Zowel het falen van links in gemeenschapsvorming, als de vedettencultuur zijn daarmee verbonden.
Malraux heeft het wel niet gezegd, maar hij heeft toch gelijk: le 21eme siècle sera spirituel ou ne sera pas.