MO*
Klimaatcrisis, koloniale uitbuiting en inheemse kennis Hoe keren we de klimaatcrisis?
Eerst: ik ben het fundamenteel eens met de visie van Achille Bbembe en consoorten: de mensheid moet naar een andere relatie met de planeet.
Voor mijn part koppel je daar aan vast dat de mensheid ook enkel in die andere relatie met de planeet een nieuwe relatie zal ontwikkelen van de mensen onderling.
Voor wie in termen van anti-kapitalisme wil denken: een alternatief voor het kapitalisme is slechts mogelijk met een nieuwe mens.
Ik zou nu toch een slak kunnen vinden om zout op te leggen. Zo vind ik de altijd maar terugkerende verwijzing naar het kolonialisme totaal onvruchtbaar. Ik kan begrijpen dat mensen vanuit hun eigen ervaring als gekoloniseerden daar mee bezig zijn. Ik kan begrijpen dat mensen nu, hier, die begaan zijn met rechtvaardigheid daarover verontwaardigd zijn. Maar dat teruggrijpen naar het verleden brengt niets bij. Als je de witte heteroman aanvalt zal hij zijn stekels opzetten en krijg je hem niet meer uit zijn hol.
De tijd van het formele kolonialisme is voorbij. Ondertussen gaat de uitbuiting natuurlijk wel verder, maar ik denk niet dat het hier nuttig is om veel onderscheid te maken tussen de uitbuiting van vreemde volkeren (kolonialisme) en de uitbuiting die binnen het eigen volk gebeurt. Laat het ons hier over uitbuiting als zodanig hebben. Van mij mag je aanklagen dat Leopold II en na hem belgië de Congolezen hebben uitgebuit. Maar als dat je belet om te kijken naar de uitbuiting die er ook al voor het kolonialisme onder de Congolezen zelf gebeurde – denk aan de slavenhandel door inheemse volkeren georganiseerd – geraak je niet verder.
Hiermee heb ik ook al aangegeven dat uitbuiting zowel van de planeet als van de andere mens van alle tijden is. Ze zit diep verankerd in de “condition humaine”.
Of denk je misschien dat de nomade die achter zijn schapen liep bekommerd was om de natuur ?
Hij was er even weinig om bekommerd als de huidige CEO van Shell die verantwoordelijk is voor de groei van het kapitaal van Alexander en Maxima. Alleen heeft door de vooruitgang van wetenschap en technologie die CEO een veel grotere impact.
Ik leg graag de band tussen het klimaatprobleem en het kapitalisme. Ik denk nog altijd dat dit correct is.
Maar laat me het hier dan zo stellen: het kapitalisme is niet uit de lucht komen vallen. Het is ook een gevolg van een basisgegeven in de mens die bereid is om anderen (en dus ook de natuur) op te offeren voor eigen gewin.
Wie denkt dat hij het kapitalisme zo maar kan vervangen door een ander economisch systeem in een andere samenleving, zal snel ondervinden dat ook in die nieuwe samenleving en dat nieuwe economische systeem de mens manieren vindt om aan uitbuiting te doen.
Als je er op doordenkt kom je uit bij het beest in de mens, resultaat van de evolutie van de levende wezens. Die evolutie is totaal gericht op overleven, zowel van het individu als van de soort. Sommige beesten hebben het in zich om andere individuen van de eigen soort op te vreten als dat het eigen overleven bevordert. De mens behoort tot de soort van eigensoortvreters. Als het meest complexe van alle levende wezens combineert hij beide: hij zal kuddes vormen en een vorm van gemeenschap beleven, maar tegelijkertijd ook niet aarzelen om anderen op te offeren aan het eigen belang.
Daar zitten we mee.
Dat ik hier nu vaststel dat we er mee zitten is een reden voor hoop dat het anders kan.
We zitten er mee, maar tegelijkertijd zijn er ook mensen die het als een probleem zien. Bij mijn weten zijn er geen apen die het als een probleem beschouwen dat ze aap zijn. Mensen kunnen hun mens-zijn wél als een probleem zien.
We komen dan tot de idee dat ook de mensheid zelf in evolutie is. Ze is niet af. Ze groeit ergens naartoe.
Sommigen weigeren die evolutie van de mensheid te zien en leggen zich neer bij het status quo. Als het over het kapitalisme gaat stellen ze dat dit misschien geen goed systeem is, maar wel het enige mogelijke omdat de mens is wat hij is en altijd zo zal zijn. Dat is zwak en in mijn arrogante ogen dom, maar maakt een mens op zich nog niet slecht.
Er zijn ook diep-slechte mensen die zich bij de winnaars rekenen en dus het kapitalisme bevorderen en de hebzucht en heers-zucht in de mens cultiveren. Ze verdedigen het kapitalisme met hand en tand. (Ik beweer niet dat iedere verdediger van het kapitalisme een slecht mens is ! )
En dan heb je de goede mensen zoals ik die geloven en hopen dat de mensheid in evolutie is en die op een of andere manier aan die evolutie willen meewerken.
Natuurlijk zit je dan met de vraag: naar waar evolueert de mens ? Misschien evolueert hij wel naar nog meer uitbuiting van de andere ?
Ik ga er van uit dat dit niet zo is. Het kapitalisme is niet ontstaan omdat de mens doorheen de eeuwen slechter is geworden. Het is gewoon het gevolg van de impact van wetenschappelijke en technologische vooruitgang.
Blijkbaar was de mens in zijn evolutie nog niet ver genoeg gevorderd om die wetenschappelijke en technologische vooruitgang adequaat in zijn mens-zijn te integreren.
En neen, we moeten de technologische vooruitgang niet terugdraaien of vertragen. We moeten de mensheid laten bijbenen.
Malraux heeft het wel niet gezegd, maar hij had wel gelijk: de eenentwintigste eeuw zal religieus zijn of niet zijn.
De enige manier om de mensheid te laten bijbenen is het bevorderen van de religieuze mens. Die valt totaal niet samen met de godsdienstige mens an sich. De religieuze mens wordt gekenmerkt door verwondering en bewondering, door openheid voor de grootsheid van schepping en kosmos. Hij ziet zich niet als het centrum, maar als een deel in een veel groter geheel dat hij dus onmogelijk kan bevatten. Dat brengt hem tot nederigheid en respect. Respect voor moeder aarde en respect voor zijn evenmens en lotgenoot. Hij ontwikkelt bewust deze nederigheid en respect en laat ze zijn voelen, denken, handelen, doordringen.
In mythologische taal spreekt hij dan over een God, niet als macht, maar als de schepper die zin geeft aan het bestaan van de kosmos en dus de mens. Als christen vind ik de meest adequate verwoording in de oproep van de fluisterende God: hebt elkander lief.
PS Normaal ga ik enkel op zondag de religieuze toer op. Maar nu kon ik het niet laten. Die toer sluit te nauw aan bij de basisidee van deze blog.